PHẬT GIÁO HÒA HẢO VÀ TUỔI TRẺ VIỆT NAM

Kinh Tế Gia Nguyễn Xuân Nghĩa và Ban Tổ Chức Lễ Vía Đức Phật Thầy nam 169
tại Hội Quán Phật Giáo Hòa Hảo Miền Nam California ngày 5-10-2025

Nguyễn Xuân Nghĩa

(Phát biểu trong Lễ Vía Đức Phật Thầy Tây An tại trụ sở Phật giáo Hòa Hảo, Nam California, ngày năm Tháng 10, 2025)

Kính thưa ông Hội trưởng, kính thưa quý vị trong Ban Trị sự, quý quan khách và các bạn trẻ - nhất là các bạn trẻ:

Hôm 14 tháng trước, được cho phép tham dự, lại còn phát biểu trong một sinh hoạt thiêng liêng của Phật giáo Hòa Hảo là Lễ Vía Đức Phật Thầy Tây An, chúng tôi phân vân suốt hai tuần, vì muốn dung hợp hai mục tiêu trái ngược. Một là nhắc lại chuyển động xa xưa về tâm linh và văn hóa nước nhà. Hai là mơ ước rằng các bạn trẻ có thể phát huy ý hướng cao siêu của tiền nhân trong một thế giới đã đổi thay, nay lại có đầy nguy cơ khủng hoảng.

Kết cuộc, tôi xin phát biểu theo phương pháp của các bậc siêu phàm được quý vị tôn vinh. Đó là cách tiếp cận với một nan đề lớn, là một vấn đề nan giải.

Do cái nghề xa xưa là thiên về kinh tế nên phải quan tâm đến tấm bản đồ, là địa dư, lẫn tờ lịch nghĩa là lịch sử, tôi xin trình bày trước tiên vài ý kiến được gọi là “giải ảo” trong ngoặc kép.

Thứ nhất, do ảnh hưởng văn hóa tệ hại của Trung Hoa, dân ta cứ nói ‘tam giáo đồng nguyên’ là ba tôn giáo có cùng một gốc. Đấy là một sai lầm xuất phát từ hệ thống cai trị Khổng Nho - y như ‘Chính phủ Liên hiệp ba Thành phần’ sau này. mà thành phần cộng sản giữ toàn quyền. Đạo Khổng không là một tôn giáo, chỉ là xảo thuật thống trị để củng cố quyền lực của lãnh tụ họ gọi là Thiên Tử, con trời. Khía cạnh ‘con trời’ được suy diễn thành tôn giáo! Lão giáo cũng thế, có ai thờ Lão Tử đâu. Đấy chỉ là triết lý sống, rồi suy đồi ra loại thần dược để được trường sinh bất tử! Tần Thủy Hoàng Đế theo đó mà uống thủy ngân và lăn đùng ra chết ở tuổi 49! Trong khi đó, chỉ đạo Phật mới là tôn giáo, xuất phát từ Ấn Độ và đến nước ta trước khi qua tới bên Tầu!

Tức là sau 1050 năm Bắc thuộc, nước ta bị thành phần sùng bái Khổng Nho mặc nhiên Hán hóa quá lâu sau khi dân ta đã giành lại độc lập.  

Bây giờ, tôi xin thâu gọn lịch sử 300 năm then chốt, khi dân ta có cơ hội thoát vòng Hán hóa rồi lại trôi vào thời Pháp thuộc, từ năm 1558 là khi Nguyễn Hoàng vào Thuận Hóa mở nước, cho đến 1858, khi Pháp bắt đầu tấn công nước ta.

Từ khi Chúa Nguyễn Hoàng mở nước và qua chín đời Chúa, dân ta có nét kỳ diệu trong ngôn ngữ, đôi khi phản ảnh một sự thật về tâm lý, khi phân biệt Đàng Trong và Đàng Ngoài. Dù sinh đẻ tại Hà Nội, tôi rất hãnh diện là… người Đàng Trong và nghi rằng tiền nhân ta coi Bắc Hà là ‘ngoài kia’, thuộc về Bắc phương, lên tới Bắc Kinh! Vì quả nhiên, sau Nguyễn Hoàng thì Bắc Hà hết làm nên lịch sử. Biến cố lịch sử là Chiến thắng Kỷ Dậu năm 1789 lại do các nhân vật từ Đàng Trong tiến ra Thăng Long, để chống giặc cứu nước!

Xin nghĩ lại mà xem, Đàng Trong đã tiến hóa vượt bậc về kinh tế, chính trị và quân sự để trở thành một cường quốc Đông Nam Á và người dân nơi đó tiếp nhận và dung hòa lẫn nhau trước khi chúng ta nghe nói đến toàn cầu hóa!

Nhưng rồi cái nạn tự Hán hóa lại tái diễn khi Nguyễn Ánh thống nhất đất nước và khai sáng Triều Nguyễn từ 1803. Đất nước lâm họa vì nhà Nguyễn cho Đàng Trong vào ngoặc đơn, để xây dựng hệ thống cai trị họ tưởng là vinh hiển như Triều Lê, mà còn lệ thuộc phương Bắc hơn xưa: bộ luật Gia Long rập khuôn luật Mãn Thanh, khe khắt hơn luật Hồng Đức!

Và thưa quý vị, có một bậc siêu phàm lại không chấp nhận việc đó. Đấy là nhân vật chúng ta làm Lễ Vía hôm nay.

Đức Phật Thầy Tây An không chỉ phản đối mà có hành động cụ thể. Ngài thể hiện Bồ Tát hạnh vì hành xử như một vị Bồ Tát, với kết quả là hôm nay, ngay tại Hoa Kỳ, chúng ta đang ở trong khuôn viên của Phật giáo Hòa Hảo. Và tôi nghĩ là giới trẻ nên suy ngẫm về việc đó.

Đức Phật Thầy Tây An tiến hành cuộc cách mạng bằng một tôn giáo gắn bó với Tổ tiên và Quốc gia. Tổ tiên là tâm linh, Quốc gia là đất nước, dân ta kết hợp hai yếu tố đó nên gọi là Tổ Quốc. Và chúng ta cảm được ý chí cách mạng của Đức Phật Thầy, khi Ngài vận dụng Phật giáo làm sức bật cho một chuyển động lớn.

Ngài lấy tông danh Bửu Sơn Kỳ Hương để thông báo chuyển động: ẩn dụ Bưu Sơn là nơi chốn như cái nhân, sẽ dẫn tới cái quả là hương thơm kỳ lạ. Đó là ẩn dụ về chuyển biến sẽ tỏa thơm trong đời sống.

Khi đó, xin nhìn lại mà xem, triều Nguyễn Sơ (gồm Gia Long, Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Đức) bị chế độ Khổng Nho kéo về thời lạc hậu cho nên nước ta không chống nổi ngoại xâm: 80 năm sau khi Gia Long lên ngôi, nước ta trôi từ tâm lý Bắc thuộc vào thực tế Pháp thuộc với ‘Hòa ước Giáp Thân 1884’!

Và từ cuộc cách mạnh tâm linh Bửu Sơn Kỳ Hương của Đức Phật Thầy năm 1849 đến ngày Đức Huỳnh Phú Sổ khai đạo, năm 1939, gần trăm năm đó đều có Phật tử Hòa Hảo đến đáp Tứ Ân một cách tuyệt đối nhất: hy sinh mạng sống, y hệt Nguyễn Trung Trực. Chúng ta có hai cột trụ linh thiêng là Đức Phật Thầy Tây An và Đức Huỳnh Giáo Chủ, nhưng ở giữa, công đức của hai ngài vẫn tỏa sáng cho nhiều thế hệ, cho đến ngày nay, cho đến nơi đây.

Quý vị đang phát huy tấm gương Bồ Tát của các bậc siêu phàm, thấy cõi nhân gian cần được giải thoát là xuất hiện, và nhập trận.

***

Bây giờ, tôi xin phép hướng về tương lai là khi chúng ta trông đợi vào thế hệ sau, vào giới trẻ, để sẽ giải quyết các vấn đề có khi ta còn chưa thấy. Vì thế, trong lời chào mừng hồi nãy, tôi chú ý đến các bạn trẻ.

Sống tại Hoa Kỳ, giữa cơn khủng hoảng tâm linh và chính trị của họ, các bạn vẫn bảo nhau trau giồi một số đức tính thừa hưởng từ gia đình, cho nên thật sự là gương sáng cho người khác. Từ 1975 trở đi, Hoa Kỳ không có thêm một Chinatown nào, mà nơi nơi đều có Little Saigon, thưa rằng đấy là dân tộc chứ là gì?

Mà các bạn trẻ lại hơn xa đa số dân Mỹ vì biết hai thứ tiếng và hiểu ra hai nền văn hóa.

Thưa rằng trong lãnh vực nghề nghiệp, sự hiểu biết ‘ngoại ngạch’ đó mới là ưu thế. Trong lãnh vực tinh thần, các bạn trẻ lại còn trả ơn cho nước Mỹ khi giúp họ trở thành văn minh hơn.

Chỉ vì các em thản nhiên trình bày đức tính hiếu hòa của Phật giáo Hòa Hảo, trong khi dân Mỹ thấy nhiều giáo phái kêu gọi giết người hàng loạt. Lý do của sự thản nhiên là các sinh hoạt định kỳ và thường nhật ngay trong nhà, để thấm nhuần triết lý Bảo Sơn Kỳ Hương. Các yếu tố tinh thần đó đã nhập tâm, trở thành bản sắc của mình.

Khi ấy, các em cũng nên tự hỏi tại sao gia đình ta lại như vậy?

Câu trả lời là trí tuệ kỳ diệu của Phật giáo Hòa Hảo: không lên chùa để cầu xin giải thoát, vì nhà ta đã là nhà chùa. Và tổ tiên cha mẹ là cư sĩ nên thay cho thần linh nhắc nhở chúng ta về Bồ Tát hạnh, thiết thực là qua đức Phật Thầy Tây An, rồi Huỳnh Giáo Chủ và bao người nữa.

Chúng ta hãy cùng suy nghĩ thế này cho thực tế: nếu dân Mỹ biết rõ nét tinh hoa trong hệ thống văn hóa giáo dục của Phật giáo Hòa Hảo, nhiều gia đình Mỹ sẽ áp dụng. Ta thấy họ đang ngợi ca giải pháp ‘home schooling’, linh động và thực tiễn ở nhà, và đáp ứng nhu cầu giáo dục thay bộ máy thư lại, vô thần và nông cạn của học đường.

Chúng ta nên cho họ biết về giải pháp tiên tiến của Phật giáo Hòa Hảo với ưu điểm then chốt: tâm linh mới là cái hồn của giáo dục!

Bây giờ, tôi xin tạm kết luận về tương lai dưới ánh sáng của quá khứ.

Ta không quên cái gốc của mình là nơi sinh đẻ, là địa dư. Mà địa dư lại xoay vần theo lịch sử. Địa dư nói về châu thổ sông Hồng, rồi vịnh Bắc bộ với ba chiến công trên sông Bạch Đằng. Nhưng lịch sử lại dẫn dân tộc đi xa hơn, mà càng đi càng mở mang tầm nhìn.

Vì vậy, ít ai nhắc đến sông Hồng, sông Cả, sông Mã vì quen dần với châu thổ Cửu Long, và dân ta không chỉ giỏi về thủy chiến mà còn là anh hùng về hải chiến qua hơn ngàn năm đụng trận với Chiêm Thành! Nổi tiếng thiện chiến về quân sự, Chiêm Thành vẫn tiêu vong vì dân tộc thiếu tổ chức. Và tâm linh mới là cái thần của tổ chức.

Hóa ra nhờ địa dư thay đổi, chúng ta bớt chú mục vào vùng cận duyên là vịnh Bắc Bộ mà mở ra triển vọng viễn duyên, khởi đi từ Hội An Đà Nẵng cho đến Hà Tiên. Rồi nhìn ra vịnh Xiêm La!

Nhưng cũng vì vậy mà nước ta lại được thiên hạ chiếu cố.

Khi đó, ta có thể cảm nhận được – tôi dùng chữ ‘cảm nhận’ để nói về sự nông cạn của bản thân – rằng bậc siêu phàm của tổ quốc nhìn ra nhu cầu bảo vệ quyền lợi cho trường kỳ.

Vì vậy, không nên ngạc nhiên khi mũi nhọn của Phật giáo lại thành mũi dáo chống giặc từ thời Nguyễn Sơ cho tới sau này… Và chẳng nên ngạc nhiên khi địa dư cho thấy mũi nhọn của Phật giáo Hòa Hảo lại xuất hiện tại An Giang Châu Đốc!

Kẻ lãng mạn cứ nói đến sấm ký xa xưa của Nguyễn Bỉnh Khiêm. Người thực tiễn thì nhìn ra nghệ thuật vận động – qua tinh túy của hồn Việt là thơ – bằng sấm giảng cho người đời, để cùng nhớ và loan truyền xa hơn. Vì sao trăm năm trước, bậc tinh hoa ưu tú của dân ta đã phát huy nghệ thuật ‘marketing’, ngày nay chúng ta lại khâm phục quảng cáo của Mỹ mà không phát huy tinh túy của mình?

Và ngày nay, khi tình hình quốc gia đã khác, giới trẻ Việt Nam ở trong ngoài cùng nhìn nhau để học hỏi.

Thưa quý vị và các bạn trẻ, chúng ta không giúp trong kia nhảy múa theo giai điệu Nam Hàn, hoặc thi đua uống bia làm doanh nghiệp Sabeco xoa tay hý hửng. Chúng ta giúp tuổi trẻ bên trong nhìn xa hơn Cái Nhỏ để thấy được Nghĩa Lớn của dân tộc khi họ phải ganh đua với thế giới.

Khi đó, các cô cậu Nam Hàn sẽ xin học tiếng Việt, để biết về Phật giáo Hòa Hảo!

Xin trân trọng cảm tạ sự chú ý của quý vị, nhất là của các bạn trẻ, sau lời phát biểu thô thiển của một Phật tử.

---

Nguyễn-Xuân Nghĩa